Τοῦ Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Ἑκατὸ χρόνια πέρασαν ἀπὸ τότε ποὺ ὁ Ρῶσος συγγραφέας Γεβγένι Ζαμιάτιν (1884-1937) ἔγραψε τὸ δυστοπικό του ἔργο «Ἐμεῖς». Τὸ ἔγραψε τὸ 1920 καὶ ποτὲ δὲν ἐκδόθηκε στὴ Σοβιετικὴ Ἕνωση. Τὸ 1924 ἐκδόθηκε στὰ ἀγγλικά, καὶ τὸ 1929 στὰ γαλλικά. Ἀκολούθησε ἡ ἔκδοσή του σὲ πολλὲς ἄλλες γλῶσσες, μεταξὺ τῶν ὁποίων στὴν Ἑλληνική, ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις «Πλέθρον», τὸ 1978, σὲ μετάφραση Ἀλίκης Ἀλεξανδράκη.

Τὸ ἔργο τοῦ Ζαμιάτιν «Ἐμεῖς» παρουσιάζει μίαν δυστοπία, δηλαδὴ τὴ φρικιαστικὴ εἰκόνα ἑνὸς ὁλοκληρωτικοῦ κράτους. Σ᾽ αὐτὸ ὑπάρχει ὁ ἡγέτης «Εὐεργέτης». Αὐτὸς δημιουργεῖ ἕνα κατάλληλο μηχανισμό, τὸν «Ὁλοκληρωτή», μὲ τὸν ὁποῖο ἀφαιρεῖ ἀπὸ τοὺς κατοίκους τοῦ κράτους του τὴν «ἄγρια κατάσταση τῆς ἐλευθερίας» καὶ τοὺς ὑποχρεώνει νὰ καταλάβουν ὅτι τοὺς φέρνει σὲ μία κατάσταση «μαθηματικὰ ἀλάνθαστης εὐτυχίας». Ὅλοι τότε, στὸ ὄνομα τοῦ «Εὐεργέτη» θὰ εἶναι ὑποχρεωμένοι «νὰ γράφουν διατριβές, ποιήματα, ὠδὲς καὶ ἄλλα κομμάτια σχετικὰ μὲ τὴν ὀμορφιὰ καὶ τὸ μεγαλεῖο του Μονοκράτους». Ὅλοι θὰ εἶναι ἐλεύθεροι νὰ κραυγάσουν: «Ζήτω τὸ Μονοκράτος! Ζήτω οἱ ἀριθμοί! Ζήτω ὁ Εὐεργέτης».

Ὅποιος ἄνθρωπος, ἡ ὅποια ὀργάνωσή του θέτει ὡς σκοπὸ νὰ ἀπελευθερωθεῖ «ἀπὸ τὸν εὐεργετικὸ ζυγὸ τοῦ Μονοκράτους» θεωρεῖται ὅτι ἔχει «ἐγκληματικὰ ἔνστικτα». Τὸ πρῶτο ποὺ τοῦ ἀφαιρεῖται εἶναι νὰ σκέφτεται ἐλεύθερα. Ὁ μηχανισμὸς τοῦ «Ὀλοκληρωτῆ», τὸν «ἀναμορφώνει» καὶ τὸν καθιστὰ «εὐτυχῆ». Πειρασμοὶ γιὰ τὸ «Κράτος – Εὐεργέτη» τοῦ Ζαμιάτιν θὰ ὑπάρχουν ὅσο θὰ ὑπάρχουν ἄνθρωποι. Αὐτὸ μπορεῖ νὰ εἶναι ὠμὸ καὶ ἀπροκάλυπτο, ὅπως ἦταν τῶν ναζιστῶν καὶ τῶν μπολσεβίκων, μπορεῖ νὰ εἶναι καὶ συγκαλυμμένο. Ἂς σκεφθοῦμε πόσα κράτη σήμερα ἔχουν στὸν τίτλο τους τὴ λέξη «Δημοκρατία», εἶναι μέλη τοῦ ΟΗΕ καὶ ὑποτίθεται ὅτι τηροῦν τὶς θεμελιώδεις ἀρχὲς τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων καὶ ὅμως ρέπουν πρὸς τὸν ὁλοκληρωτισμό…

Κοινωνία Μονοκράτους μπορεῖ νὰ δημιουργηθεῖ καὶ σὲ χῶρες τῆς Δύσης (Σημ. Μὲ τὴν πολιτισμικὴ καὶ ὄχι γεωγραφικὴ ἔννοια τοῦ ὅρου). Σὲ αὐτὲς ἐμφανίζεται μία τάση ἐπιβολῆς στὴν κοινωνία αὐτοῦ, ποὺ ἀπὸ τὸ ἰδεολογικὸ ἐποικοδόμημά τους, θεωρεῖται ὡς τὸ «πολιτικά, ἢ λογικὰ ὀρθό». Εἶναι γνωστὸ ὅτι στὰ κέντρα ἀποφάσεων, ἐθνικὰ καὶ ὑπερεθνικά, ὑπάρχουν ἰδεολογικὲς καὶ ἐπιχειρηματικὲς ὁμάδες πίεσης. Οἱ περισσότερες ἀπὸ αὐτὲς ἔχουν στὶς κοινωνίες τους λίγα μέλη, ἀλλὰ μεγάλη πολιτική, οἰκονομικὴ καὶ κοινωνικὴ ἰσχύ. Οἱ δυναμικὲς αὐτὲς μειοψηφίες στὶς ἐπιδιώξεις τους ἀποκτοῦν συμμάχους σχεδὸν τὸ σύνολο ὅσων ἀπευθύνονται στὴν κοινὴ γνώμη καὶ ἀλίμονο σὲ ὅποιον διαφωνήσει. Ἢ περνᾶ ἀπὸ «Ὀλοκληρωτή», ἢ φιμώνεται καὶ ἐξουδετερώνεται.

Ὁ Ζαμιάτιν, ποὺ ἐνέπνευσε στὸν Ὄργουελ τὸ «1984», ἦταν στὴ σπουδὴ ναυπηγὸς μηχανικός. Τὸ 1911, ὅταν ἦταν καθηγητὴς στὸ πολυτεχνεῖο, φυλακίστηκε γιὰ τὰ φρονήματά του. Μὲ τὴν ἐπικράτηση τῶν μπολσεβίκων βίωσε τὸ ὁλοκληρωτικὸ κράτος καὶ δὲν τὸ ἄντεξε. Τὸ 1931, μὲ ἐπιστολή του στὸν Στάλιν, ζήτησε νὰ φύγει μὲ τὴ σύζυγό του στὸ ἐξωτερικό. Ἐγκαταστάθηκαν στὸ Παρίσι, ὅπου ὁ Ζαμιάτιν πέρασε τὰ τελευταῖα χρόνια της ζωῆς του φτωχικά, ἀλλὰ μὲ ἀξιοπρέπεια. Τὸ 1937 πέθανε ἀπὸ καρδιακὴ προσβολή. Ἦταν 53 ἐτῶν.-