Τοῦ Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Πρὶν ἀπὸ διακόσια χρόνια –στὶς 11 Νοεμβρίου 1821–, μὲ τὴν ἔναρξη τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης, γεννήθηκε ὁ μεγάλος Ρῶσος συγγραφέας Φιοντὸρ (Θεόδωρος) Ντοστογιέφσκι. Ἔζησε πρὶν ἀπὸ τόσα χρόνια καὶ μίλησε γιὰ τὴν δυτικὴ κοινωνία καὶ τὴν παιδεία της, λὲς καὶ ζεῖσήμερα. Εἶχε τὴ σπάνια ἱκανότητα νὰ διεισδύει στὰ κατάβαθα τῆς ψυχῆς καὶ ἐκφραστικὰ παρουσίασε τὶς κτηνώδεις πράξεις, στὶς ὁποῖες ὁδηγεῖται ὁ μηδενιστὴς ἄνθρωπος. Ἀδιαμφισβήτητα ὁ Ντοστογιέφσκι στὴν παγκόσμια λογοτεχνία εἶναι ὁ πιὸ δυνατὸς στὴν περιγραφὴ τῶν ἀρνητικῶν καὶ τραγικῶν ἡρώων (Ἰβὰν Καραμάζοφ, Σταυρόγκιν, Ρασκόλνικοφ) καὶ εἶναι λιγότερο δυνατὸς στοὺς θετικοὺς ἥρωές του (στάρετς Ζωσιμᾶς, Ἀλιόσα Καραμάζοφ, κ.ἄ.).

Ὁ Ντοστογιέφσκι γράφει στὸ «Ἡμερολόγιό» του, τοῦ 1873, ὡς νὰ ζεῖ στὸ σήμερα. Διαβάζουμε μεταξὺ ἄλλων ὅτι οἱ καθοδηγητὲς τῆς «εὐρωπαϊκῆς προοδευτικῆς σκέψης» καταλύουν ἠθικοὺς καὶ φυσικοὺς νόμους σταθεροὺς καὶ ἀμετάβλητους καὶ προσβάλλουν αἰώνιες ἀξίες. Καὶ προσθέτει: «Δῶστε σὲ ὅλους αὐτοὺς τοὺς μεγάλους μοντέρνους δασκάλους τὴν πλήρη δυνατότητα νὰ καταστρέψουν τὴν παλιὰ κοινωνία καὶ νὰ τὴν οἰκοδομήσουν ἀπὸ τὴν ἀρχὴ καὶ ὡς ἀποτέλεσμα θὰ προκύψει τόση ἀμάθεια καὶ τέτοιο χάος, κάτι τόσο χυδαῖο, τυφλὸ καὶ ἀπάνθρωπο, ὥστε ὅλο τὸ οἰκοδόμημα θὰ καταρρεύσει κάτω ἀπὸ τὶς κατάρες τῆς ἀνθρωπότητας, πρὶν κὰν προλάβει νὰ κατασκευαστεῖ» (Dostoievski “Journal d’ un ecrivain”, Gallimard, 11e edition, p. 209).

Ἡ κοινωνία αὐτὴ τῆς «προοδευτικῆς σκέψης», γράφει ὁ ἐπίκαιρος Ντοστογιέφσκι, ἀντικαθιστᾶ τὴν ἀληθινὴ παιδεία «μόνο μὲ τὴν ἀναιδῆ ἄρνηση, ὅπου τὰ παιδιὰ διαπαιδαγωγοῦνται νὰ ζοῦν χωρὶς ἀρχὲς καὶ πέρα ἀπὸ κάθε φυσικὴ ἀλήθεια, μὲ ἔλλειψη σεβασμοῦ ἢ ἀδιαφορία πρὸς τὴν πατρίδα καὶ εἰρωνικὴ περιφρόνηση πρὸς τὸν λαό». Καὶ τονίζει ὁ Ρῶσος συγγραφέας ὅτι ἡ αἰτία τοῦ κακοῦ εἶναι ὅτι ἡ μακραίωνη ἐθνικὴ καταπίεση, ποὺ δεχόμαστε οἱ Ὀρθόδοξοι λαοὶ ἀπὸ τὴν δυτικὴ κουλτούρα, εἶναι αὐτὴ ποὺ μᾶς καταργεῖ κάθε ἀνεξαρτησία σκέψης καὶ βιαίως μᾶς ἐπιβάλλει νὰ ἀποδεχθοῦμε τὰ ἀξιώματα τῆς δυτικῆς κουλτούρας καὶ παράλληλα νὰ ἀπορρίψουμε τὸν δικό μας ἑαυτὸ καὶ νὰ παύσουμε νὰ σεβόμαστε καὶ νὰ ἐκτιμᾶμε τὴ δική μας πολιτισμικὴ κληρονομιὰ καὶταυτότητα.

Παρὰ τὴν αὐστηρὴ κριτική του στὸν δυτικὸ τρόπο σκέψης καὶ ζωῆς ὁ Ντοστογιέφσκι ἀγαποῦσε τὴν Εὐρώπη. Ὁ ἀείμνηστος Σέρβος Μητροπολίτης πρ. Ζαχουμίου καὶ ἘρζεγοβίνηςἈθανάσιος Γιέβτιτς γράφει ὅτι τὴν ἀποκαλοῦσε «χῶρο τῶν θαυμάτων» καὶ «ἀγαπητὸ νεκροταφεῖο, ὅπου πᾶμε καὶ κλαῖμε τὴν τραγικότητά μας». Καὶ προσθέτει: «Τὸ νὰ ὀνομάσουμε τὸν Ντοστογιέφσκι ἁπλῶς ἀντιδυτικὸ εἶναι ἁπλούστευση, ὅπως ἐπίσης ἁπλούστευση εἶναι νὰ τὸν θεωρήσουμε ἁπλῶς ἀνατολικό. Ὁ Ντοστογιέφσκι εἶναι πάνω ἀπὸ τὴν Ἀνατολὴ καὶ ἀπὸ τὴν Δύση. Διότι ἡ ἀλήθεια τοῦ ἀνθρώπου δὲν ἐξαντλεῖται μὲ τὴν Ἀνατολὴ καὶ τὴ Δύση… Ὁ Ντοστογιέφσκι λέγει στὸν ἄνθρωπο τῆς κάθε ἐποχῆς νὰ μὴν λατρεύει εἴδωλα. Καὶ εἴδωλα μπορεῖ νὰ εἶναι ἡ κοινωνία, ἡ ἐλευθερία, ὁ ἴδιος ὁ ἄνθρωπος, ἂν δὲν πιστεύει στὸν Θεάνθρωπο Χριστό».- (ΕἰσαγωγὴἈθαν. Γιέβτιτς εἰς βιβλίο Φ. Ντοστογιέφσκι «Οἱ φτωχοί», Ἔκδ. IMAGO, Ἀθῆναι, 1983, σελ. 32).-