Ανδρέας Μουντζουρούλιας

Ήταν 13 Οκτωβρίου του 1904, όταν ο Παύλος Μελάς έλληνας αξιωματικός του πυροβολικού, πέφτει στο πεδίο της μάχης και στην ουσία ξεκινά τον μακεδονικό αγώνα συνταράσοντας ως ένα βότσαλο στη λίμνη που είχε βαλτώσει, την Ελληνική κοινωνία η οποία έπειτα απο τον ατυχή πόλεμο του 1897, προσπαθούσε να επουλώσει την πληγές της και να επιβιώσει όπως αυτό ήταν δυνατόν, μία κοινωνία η οποία έψαχνε κοινούς στόχους και οράματα τα οποία και θα την οδηγούσαν έξω απο το πρόσφατο εθνικό της αδιέξοδο.

Ο Παύλος Μελάς ουδέποτε συμβιβάστηκε με την ιδέα της ανοδικής στρατιωτικής καριέρας και των κοινωνικών δημοσίων σχέσεων των σαλονιών της Αστικής ελιτίστικης Αθήνας, αλλά «ακουσίως και εθελουσίως», «ελευθέρως και αγογγύστως», επέλεξε όντως ως «εθελόθυτος αμνός» και «εθελόθυτον θύμα» τη ζωή του Μακεδονομάχου, η οποία τον οδήγησε στον «εν τιμή θάνατον» υπέρ πίστεως και πατρίδος, υπέρ βωμών και εστιών.

Γεννήθηκε στις 29 Μαρτίου του 1870 στη Μασσαλία, όπου ο πατέρας του Μιχαήλ Μελάς (1833-1897) δραστηριοποιούταν ως έμπορος. Το 1886 εισήλθε στη Σχολή Ευελπίδων και εξήλθε ως ανθυπολοχαγός του Πυροβολικού στις 8 Αυγούστου του 1891. Τον επόμενο χρόνο νυμφεύτηκε τη Ναταλία Δραγούμη (1872-1973), κόρη του τραπεζίτη και πολιτικού Στέφανου Δραγούμη, με την οποία απέκτησε δύο παιδιά, τον στρατιωτικό Μιχαήλ Μελά (1894-1950) και τη χημικό Ζωή Μελά – Ιωαννίδη (1898-1996).

Υπήρξε δραστήριο μέλος της Εθνικής Εταιρείας, μιας μυστικής οργάνωσης, που είχε ως σκοπό την αναζωπύρωση του εθνικού φρονήματος και την απελευθέρωση των υπόδουλων Ελλήνων με κάθε θυσία, και έπαιξε αρνητικό ρόλο στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897.

Με την έκρηξη του πολέμου μάχεται στα μέτωπα της Θεσσαλίας, ως διοικητής ουλαμού της 2ης Πεδινής Πυροβολαρχίας. Είναι αισιόδοξος για την έκβασή του, ώστε γράφει στους γονείς του: «…Αν ο θεός μας βοηθήση ολίγον, σύντομα θα λάβετε γράμμα μου από την Θεσσαλονίκην. ΄Ώστε θάρρος, αγαπητοί μου γονείς, θάρρος και πεποίθησιν· διότι και αν φέρη ο διάβολος, να νικηθώμεν, θα νικηθώμεν παλικαρίσια…». Δέκα μέρες αργότερα, η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί τον απογοητεύει και τον αηδιάζει. «Οι ηλίθιοι που φωνάζουν εναντίον του (εννοεί τον διάδοχο Κωνσταντίνο) έπρεπε να είναι εις την Λάρισσαν την επαύριο, της ατίμου, ατίμου, ατίμου φυγής μας, δια να ιδούν την κατάστασιν του στρατού και ν’ αντιληφθούν αν ήτο δυνατόν να κάμη μαζί του ένα βήμα προς τα εμπρός…» γράφει εκ νέου στους γονείς του.

Στις αρχές του 20ου αιώνα τον απασχολεί έντονα η κατάσταση στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία και τον ανησυχεί η δράση των κομιτατζήδων, που επιδιώκουν την προσάρτηση της Μακεδονίας στη Βουλγαρία. Τον επηρεάζει έντονα ο Μακεδόνας πεθερός του Στέφανος Δραγούμης, ενώ έχει πληροφόρηση από πρώτο χέρι από τον αδελφό της γυναίκας του Ίωνα Δραγούμη, που υπηρετεί ως υποπρόξενος στο Μοναστήρι

Τον Ιούλιο, ενώ υπηρετούσε στη Σχολή Ευελπίδων, ζήτησε 20ήμερη άδεια και έκανε ένα δεύτερο ταξίδι στη Μακεδονία. Στο πλαστό διαβατήριό του αναγραφόταν το όνομα Πέτρος Δέδες και ως επάγγελμα δήλωνε ζωέμπορος. Μόλις έφθασε στην Κοζάνη συναντήθηκε με το ντόπιο ελληνικό στοιχείο και αποφασίστηκε η συγκρότηση ενόπλων σωμάτων με τη στρατολόγηση ανδρών από τις γύρω περιοχές και η ανάληψη άμεσης δράσης στη Δυτική Μακεδονία. Επέστρεψε στην Αθήνα στις 3 Αυγούστου γεμάτος αισιοδοξία για την έκβαση του Αγώνα.

Μετά από 15 ημέρες ζήτησε κι έλαβε τετράμηνη άδεια από το στράτευμα για να αναλάβει επίσημα την αρχηγία του Μακεδονικού Αγώνα στην περιοχή της Καστοριάς και του Μοναστηρίου, κατόπιν υπόδειξης του Μακεδονικού Κομιτάτου. Λίγο πριν από την αναχώρησή του εξομολογείτο στη γυναίκα του: «…Αισθάνομαι πολύ, ο δυστυχής, την ευτυχίαν που αφήνω· αισθάνομαι ότι μ’ όλον τον ανήσυχον και νευρικόν χαρακτήραν μου ο βίος ο οποίος μου αρμόζει περισσότερον είναι ο ήσυχος και ο οικογενειακός. Αλλ’ από τινος δεν ηξεύρω τι έπαθα· έγινα όργανον δυνάμεως πολύ μεγάλης, ως φαίνεται, αφού έχει την ισχύν να κατασιγάση όλα τ’ αλλα αισθήματά μου και να με ωθή διαρκώς προς την Μακεδονίαν».

Και από τη Λάρισα συμπλήρωνε με νέο γράμμα προς την σύζυγό του, ωσάν να προαισθανόταν το τέλος του: «…Αναλαμβάνω αυτόν τον αγώνα με όλη μου την ψυχήν και με την ιδέαν, ότι είμαι υποχρεωμένος να τον αναλάβω. Είχα και εγώ την ακράδαντον πεποίθησιν, ότι δυνάμεθα να εργασθώμεν εν Μακεδονία και να σώσωμεν πολλά πράγματα. Έχων δε την πεποίθησιν ταύτην, έχω και υπέρτατον καθήκον να θυσιάσω το παν όπως πείσω την Κυβέρνησιν και την κοινήν γνώμην περί τούτου…».

Αξίζει να σημειωθεί, ότι στο σύντομο διάστημα που ο Ανθυπολοχαγός Παύλος Μελάς αγωνίζεται με όλες τις δυνάμεις του για την ιερή υπόθεση της Μακεδονίας, βρίσκει ότι είναι εθνικά αναγκαίο και ηθικά απαραίτητο να αποστείλει μια επιστολή προς ένα “Νεαρό Εύελπι’’, ως μια ανεπανάληπτη διαχρονική υποθήκη προς όλους τους Ευέλπιδες, στην οποία γράφει:

«Η ζωή είναι πόλεμος. Η γη σου είναι φρούριο και χρέος σου η ΝΙΚΗ.

Μη μιλάς, να σκέπτεσαι, ν’ αγαπάς, να μην πονάς.

Ένας είναι ο σκοπός σου, ο ΠΟΛΕΜΟΣ.

Πολέμα για τα ιδανικά σου, για τα Ελληνικά ιδανικά του ανθρωπισμού.

Πολέμα για την ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ.

Άνδρες που περπατούν στη ζωή ευθυτενείς και με γαλήνη, μαθημένοι να πονούν χωρίς να υποφέρουν, να νικούν χωρίς να θριαμβολογούν, να νικώνται χωρίς να μοιρολογούν. Αυτοί είναι οι πραγματικοί άνδρες, θεμέλια γενεών.

Αυτοί είναι οι Ευέλπιδες οι αυριανοί ηγήτορες του Έθνους.

Νεαρέ Εύελπι μάθε και εξασκήσου να είσαι απλός, ολιγόλογος, συγκροτημένος, σεμνός.

Λίγα λόγια, πολλά έργα.

Ανθρωπιά μεγάλη, πειθαρχία, πείσμα, αντοχή.

Όποιος σε κοιτά, τα μάτια του να γεμίζουν παλλικάρι.

Περισσότερο να προσβάλλεσαι όταν σε κυριεύει ο πόνος.

Μη θυμώνεις, χειρότερα είναι να χτυπήσεις έστω και εάν μόλις κρατιέσαι με έναν κόμπο στο λαιμό.

Να φύγεις είναι δειλία. Μόνος σου αποφάσισες να γίνεις Αξιωματικός.

Απελπισία, ύστερα να γελάς και από την μία μέρα στην άλλη γίνεσαι άνδρας, δηλαδή, μαθαίνεις να κρατάς μέσα σου τον πόνο και την απορία, έτσι χωρίς να φαίνεται, αλλά να επιμένεις πάντα στο σκοπό σου, στα όνειρά σου».

Παύλος Μελάς (ή Μίκης Ζέζας) Ανθυπολοχαγός Πυροβολικού Τάξις 1891

Στις 12 Οκτωβρίου, ύστερα από αποτυχημένη επιδρομή στο σλαβόφωνο χωριό Νερέτ (σημερινός Πολυπόταμος), ο Μελάς και η ομάδα του κατευθύνθηκε στα Στάτιστα (σημερινός Μελάς), χωριό τότε πλειοψηφικά σλαβόφωνο. Χωρίς να το γνωρίζει όμως στο ίδιο χωριό βρισκόταν ο αντίπαλος του, ο Βούλγαρος βοεβόδας Μήτρος Βλάχου. Ο Βλάχου θέλοντας να παγιδεύσει την ομάδα των Ελλήνων ειδοποίησε τον τουρκικό στρατό μέσω τρίτων πως στο χωριό βρισκόταν ο ίδιος και έφυγε.

Στις 13 Οκτωβρίου το χωριό περικυκλώθηκε από Τουρκικό απόσπασμα 150 ανδρών. Ο Παύλος Μελάς, μετά από σκληρή μάχη, έπεσε νεκρός από τούρκικο βόλι. Αμέσως ξεκίνησε ένας αγώνας για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων η σορός του, που δεν γνώριζαν ότι σκότωσαν τον Μελά. Οι συναγωνιστές του έκοψαν το κεφάλι του για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων και έθαψαν το πτώμα του στο παρεκκλήσι των Ταξιαρχών, κοντά στο Μητροπολιτικό Μέγαρο Καστοριάς….

Ο Παύλος Μελάς αποτέλεσε υπόδειγμα γενναιότητας και αυταπάρνησης για την απελευθέρωση της Πατρίδας και σύμβολο του Μακεδονικού Αγώνα. Δυστυχώς το σπίτι του στην Αθήνα στέκει εγκαταλελειμμένο, ανεκμετάλλευτο από τις εκάστοτε ελληνικές αρχές και κυβερνήσεις.

Απ’ εδώ έφυγε ο Παύλος για τη Μακεδονία στα 1904» γράφει η μαρμάρινη πλάκα, στην αυλόπορτα ενός μισορειπωμένου νεοκλασικού, στην οδό Τατοΐου 50 στην Κηφισιά. Πρόκειται για το σπίτι που έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Παύλος Μελάς.

Στο μικρό νεοκλασικό των 100 περίπου τ.μ., που σήμερα στέκει εγκαταλελειμμένο και ξεχασμένο από τους νεοέλληνες, ο Παύλος Μελάς έζησε με τη σύζυγο του Ναταλία, αδελφή του επίσης μεγάλου Έλληνα Ίωνα Δραγούμη, και τα δυο παιδιά τους Μιχάλη (Μίκης) και Ζωή (Ζέζα) μοναδικές στιγμές οικογενειακής ευτυχίας, που όμως δεν τον απέτρεψαν να πάρει την απόφαση και να ανηφορίσει στα άγνωστα και επικίνδυνα κατατόπια της Μακεδονίας, απ’ όπου δεν επέστρεψε ποτέ. Η κατοικία χτίστηκε το 1894, έτος γέννησης του γιου του Μιχάλη και θεωρείται τυπικό παράδειγμα κατοικίας στο πνεύμα της αγροτικής αρχιτεκτονικής.

Το 2009 το Δημοτικό Συμβούλιο Κηφισιάς κήρυξε την κατοικία του Παύλου Μελά ως Εθνικό Μνημείο. Την ίδια περίοδο και το υπουργείο Πολιτισμού, επί υπουργίας Αντώνη Σαμαρά, χαρακτήρισε το οίκημα διατηρητέο νεότερο μνημείο και αποφασίσθηκε η άμεση εκτέλεση εργασιών στερέωσης, προκειμένου να αποτραπεί η κατάρρευσή του.

Το 2012 εγκρίθηκε από την Διεύθυνση Αναστήλωσης Νεωτέρων και Σύγχρονων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού, η πλήρης μελέτη αποκατάστασης της οικίας του Παύλου Μελά. Ωστόσο από τότε έως σήμερα παραμένει στα συρτάρια του υπουργείου και οι εργασίες ανακαίνισης έχουν «βαλτώσει» λόγω έλλειψης κονδυλίων προφανώς ή και πολιτικής βούλησης.

Η εγγονή και κληρονόμος του ήρωα, γνωστή γλύπτρια κυρία Ναταλία Ιωαννίδου, κληρονόμος της κατοικίας Μελά, αγωνιά για το μέλλον της κατοικίας του Παύλου Μελά. Εκτός από την αδιαφορία και την εγκατάλειψη, η κληρονόμος έχει να αντιμετωπίσει και τον… ΕΝΦΙΑ. Πέρυσι η κυρία Ιωαννίδου, που ζει με μία σύνταξη 800 ευρώ, κλήθηκε να καταβάλλει 6.500 ευρώ συνολικά για την ακίνητη περιουσία της μέσα στην οποία περιλαμβάνεται και το σπίτι με το οικόπεδο του Παύλου Μελά. «Πλέον δεν ελπίζω σε τίποτα. Είμαι απογοητευμένη. Ο λαός τους ψήφισε, τι να λέμε τώρα…»

Δεν ήταν ο Παύλος Μελάς ούτε ο πρώτος ούτε ο τελευταίος νεκρός του Μακεδονικού Αγώνα. Μα ο θάνατός του συντάραξε τις ψυχές των Ελλήνων. Χιλιάδες ψηφίσματα εξεδόθησαν τότε και αμέτρητες δακρύβρεχτες παλλαϊκές εκδηλώσεις, άφατου εθνικού πένθους, έλαβαν χώρα απ’ άκρου εις άκρον στην πατρίδας μας.

Η θυσία του Παύλου Μελά έχει υπερεθνικό χαρακτήρα. Ο Παύλος Μελάς ξεβολεύεται απο την μεγαλοαστική του ζωή και τα αγαπημένα του πρόσωπα και πέφτει για ένα ανώτερο σκοπό, πέφτει για κάτι το οποίο υπάρχει μόνο στο μυαλό του και το μυαλό όσων άλλων ανά τους αιώνες έπεσαν για αυτό.

Ο Παύλος Μελάς είναι η φωνή της συνειδήσεως για τον καθέναν μας, δεν έχει ανάγκη απο τα δικά μας μνημόσυνα, έπραξε το καθήκον του για να βλέπουνε οι σκλάβοι του καιρού του και όλων των καιρών που θα έρθουν.

Ο Ίων Δραγούμης στο «Μαρτύρων και Ηρώων Αίμα» αναφέρει:

«Ο θάνατός του είναι η ζωή στους κουρασμένους από τη μετριότητα του κόσμου. Ο θάνατός του ανασταίνει τους κοιμισμένους, ταράζει τους μαργωμένους δυναμώνει τους αδυνάτους, δροσίζει τους διψασμένους, ο θάνατος του Νέου, ο θάνατος του Ωραίου, ο θάνατος του Αντρείου».

«Σε σας στρέφομαι, παιδιά του Ελληνισμού, αγαπημένα Ελληνόπουλα, και σας εξορκίζω, αν έχετε να ξοδέψετε ενέργεια, ας είναι και μέτρια, αν έχετε να κάψετε τίποτε περισσότερο από σπίθες απλές ενθουσιασμού μη λησμονείτε ποτέ το θάνατο του Παλικαριού, αλλά προπάντων μη λησμονείτε τη ζωή του, τον ενθουσιασμό του, δηλαδή και τη δύναμη και την τόλμη, μη λησμονείτε και την ιδέα που για κείνη δούλεψε και υπέφερε, ούτε την πανώρια χώρα, όπου εσκοτώθη, γιατί και η ιδέα εκείνη και η χώρα θέλουν πολλούς ακόμα ‘Ηρωες.

Να ξέρετε πως αν τρέξουμε να σώσουμε τη Μακεδονία, η Μακεδονία θα μας σώσει».

Πηγή